Yazarlar Ansiklopedi’nin Osmaniye Ansiklopedisi’nin Kurulma Nedenleri, Amaçları ve Kuralları‘na ve Wikipedi sakıncalı sözcükler kuralları’na uymayı taahüt ederler
Konu maddesindelerini yazarlar Türk Dil Kurumu’nun yazım kılavuzuna uygun biçimde yazmalıdırlar.
Yazarlar sadece gerçekleri yazmalı ve sakıncalı sözcükler kurullarına göre aşağıda verilen örneklere göre davranmalıdırlar
Abartı ve şişirme örnekleri
“… efsanevi, harika, alkışlanacak, vizyoner, seçkin, önde gelen, kutlu, ödüllü, üstün, yön verici, yenilikçi, olağanüstü, parlak, başarılı, meşhur, ünlü, dikkate şayan, prestijli, usta, birinci sınıf, saygın, zikre değer, üstat, virtüöz, şerefli, müthiş, benzersiz, yüz akı…” gibi sözcüklerin kullanılmasından kaçınılmalıdır.
“Bir maddenin konusunu teşvik etmek için atıfsız olarak kullanılan bu gibi kelimeler, ne doğrulanabilir bilgiler verir ne de konuyu açıkça özetler. Konunun önemi hakkında, ısrarla, kanıtlanamayan beyanlarda bulunmak yerine, bu önemi göstermek için gerçekleri kullanın ve doğrulanabilir tarafsız kaynaklara atıfta bulunulmalıdır.”
Tartışmalı (göreli) sıfat örnekleri
…aşırı dinci, aşırı tutucu, bağnaz, devrimci, efsanevi, faşist, ırkçı, inkârcı, kâfir, kült, mezhepçi, münakaşacı, özgürlük savaşçısı, sapkın, sözde, terörist, …gibi tartışmalı sözcükleri kullanmamaya dikkat edilmelidir.
Bu sözcükler sadece bir kaynağa atıfla kullanılmalıdırlar. “Bir kuruluşu kült, bir bireyi faşist, terörist veya özgürlük savaşçısı, ya da bir cinsel yönelimi sapıklık olarak niteleyecek değer yüklü sıfatlar tartışmalı görüş belirtebilir. Konuyu tanımlamak için güvenilir kaynaklarca yaygın olarak kullanılmadığı sürece bu gibi sıfatların kullanımından kaçınılmalıdır; kullanıldığı durumlarda ise, metin içi atıflar kullanılmalıdır… Sözde kelimesinin kullanımı, bir şeylerin gerçek olmadığını ya da sahte olduğunu gösterir; bu da tartışılabilir. Bu anlama gelebilecek kelimeler, sadece yaygın olarak kullanılıyorsa, metin içi atıf yaparak kullanılabilir. Okuyuculara bir görüşü empoze etmek yerine, okuyucuların kendi fikirlerini oluşturabilmelerine izin verilmelidir. Bir bireyi öznel ve tartışmalı bir sıfat ile belirtmektense okuyuculara ilgili tartışmalar hakkında bilgi verilmelidir. Ayrıca, yazarlar, kaynakların tartışma hakkında sadece bilgi verdiğinden, bir görüşü empoze etmek için taraflı bir dil kullanmadığından da emin olunmalıdır.”
“Sözde kelimesinin kullanımı, bir şeylerin gerçek olmadığını ya da sahte olduğunu gösterir; bu da tartışılabilir. Bu anlama gelebilecek kelimeler, sadece yaygın olarak kullanılıyorsa, metin içi atıf yaparak kullanılabilir. Okuyuculara bir görüşü empoze etmek yerine, okuyucuların kendi fikirlerini oluşturabilmelerine izin verilmelidir. Bir bireyi öznel ve tartışmalı bir sıfat ile belirtmektense okuyuculara ilgili tartışmalar hakkında bilgi verilmelidir. Ayrıca, kaynakların tartışma hakkında sadece bilgi verdiğinden, bir görüşü empoze etmek için taraflı bir dil kullanmadığından da emin olmalıdır.”
Desteklenmeyen öznitelikler, kaçamak sözcükler örnekleri
“…bazı insanların dediğine göre, çoğu bilim insanının iddia ettiği/inandığı gibi, birçok görüşe göre, araştırmaların gösterdiğine göre, hissedilenlere göre, uzmanların görüşüne göre, sıklıkla bildirilen, yaygın olarak düşünülen, bilimin gösterdiği gibi, sık sık dile getirilen, …” gibi sözcüklerin kullanılmasından kaçınılmalıdır.
“Kaçamak kelimeler, belirsiz veya şüpheli bir görüşün belirli veya şüphesiz bir anlam kazanması için kullanılan kelime, söz grupları ya da cümlelerdir. Bu ifadelerin ortak özelliği, bir açıklamanın önemli bir makam tarafından yapıldığı ancak kaynağın belli olmadığı duygusunu verme amacı gütmesidir. Yukarıdaki ifadeler, açıklamaların destek gördüğünü ortaya koyar, ancak okuyucunun, fikrin kaynağını değerlendirmesini olanaksız kılar. Bu ifadeler, önyargılı görüşleri gizleyebilirler. İnsanların söylediklerini, düşündüklerini, hissettiklerini veya iddia ettiklerini göstermek istiyorsanız, bunu atıflar kullanarak gerçekleştirilmelidir.”
Kişisel yorumlar örnekleri
“…kayda değer bir şekilde, belirtilmeli ki, ilginçtir ki, esasen, aslında, açıkça, tabii ki, hiç şüphesiz, bereket versin ki, feci şekilde, uygun bir şekilde, neyse ki, zamansız olarak, ne yazık ki, …” gibi sözcüklerin kullanılmasından kaçınılmalıdır.
“Yukarıda belirtilen ve benzer zarfların kullanılması, tarafsız bakış açısının korunması için kaçınılması gereken ifadelerdendir. Çünkü, bu gibi zarfların kullanımı, belirtilen fikrin daha önemli olduğunu empoze etmek için kullanılabilir. Aslında, esasen, temel olarak gibi kelimeler belirli bakış açılarını vurgulamak için kullanılabilir ve tartışmalı durumlarda atıflarla belirtilebilir. Aslında kelimesi, belirtilen bilgilerin beklentilerin tersine olduğunu ifade edebilir, bu nedenle verilen bilgilerin doğrulanabilir olduğundan emin olunmalıdır.”
“…ancak, buna rağmen, buna karşılık, yine de … Daha sinsi bir şekilde yapılarak maddelere kaynaklarla desteklenmeyen kişisel yorumlar eklenmesi üstü kapalı olarak belirli bir bakış açısının desteklenmesine ve tarafsız bakış açısının göz ardı edilmesine neden olur. Bu gibi kelimeler, iki ifadeyi birbirine bağladığında, ilk ifadeyi zayıflatırken ikinci ifadeyi güçlendirme amacı taşıyabilir.”
“…açığa vurmak, işaret etmek, göstermek, bulmak, açıklamak, not etmek, dayatmak, tahminde bulunmak, kuşku duymak, kanıda bulunmak, iddia etmek, savunmak, kabul etmek, itiraf etmek, yalanlamak, açığa kavuşturmak…” gibi sözcüklerin kullanılmasından kaçınılmalıdır.
“Dedi, belirtti, yazdı, tanımladı, yorumladı gibi kelimeler her zaman tarafsızdır ve doğrudur. Anlam yüklü kelimeler kullanılacağı zaman azami özen gösterilmelidir. Örneğin, bir kişinin bir şeyi açıkladığı, açıklığa kavuşturduğu, bulduğu, işaret ettiği, meydana çıkardığı yazıldığında, bu, sadece o konunun söylenmiş olduğunu değil, ayrıca o konunun doğru olduğu anlamını da ima edecektir. Birisinin üzerinde durduğu, dikkat çektiği, gözlemlediği, kuşkulandığı ya da tahmin ettiği gibi kelimeler kullanıldığında, bu bilgiler doğrulanamaz olsa bile, kişinin dikkatli davrandığı, azimli davrandığı ya da kanıtlara ulaşma imkanı elde ettiği gibi bir izlenim oluşabilir.
Birinin bir şeyi iddia ettiği ya da ileri sürdüğü gibi cümlelerin kullanılması, olası herhangi bir çelişkiyi vurgulayarak veya kanıtların ihmal edilmesine neden olarak, ifadelerin güvenirliğinin sorgulanmasına neden olabilir. Benzer şekilde, özellikle yaşayan insanlarla ilgili bir şeyler yazarken, kabul etti, reddetti, itiraf etti gibi kelimelerin kullanımında akil davranın, çünkü bu fiiller, uygunsuz bir davranışın oluştuğu izlenimini verebilirler.”
Hassas olmayan ifadeler, örtmece örnekleri
“…vefat etti, ömrünü verdi, sonsuz istirahate çekildi, sevişmek, bir sorun yaşamak, kanserle yaşamak, tali hasar…” gibi hassas olmayan sözcüklerden, örtmece ifadelerden kaçınmak gerekir.
“Öldü kelimesi doğal ve tarafsızdır; sonsuz âleme yolculuk etti gibi örtmecelerden kaçının. Benzer şekilde, cinsel ilişki de tarafsızdır, bunun yerine aşk yaşadı gibi kelimeler kullanılmamalıdır. Birçok bağlamda uygun olan bazı kelimelerin de kaçınılması gereken örtmeceli anlamları vardır: sorun ya da anlaşmazlık için mesele kelimesini kullanmayın; sivil kayıplar, tali hasar adı ile maskelenmemelidir. Eğer bir kişi bir hastalığa yakalanmışsa, bunu açıkça belirtin; ile yaşıyor demek, laf kalabalığından başka bir şey değildir. Standartlar, sakatlar ve engelliler ile ilgili ifadeler kullanırken değişiklik gösterebilir. Amacınız, gereksiz saldırılara neden olmadan berrak ve doğrudan ifade etmek olmalıdır. Sade dilin uygunsuz olduğunu düşünülmemelidir.”
Atasözleri, klişeler ve deyimler
doğrudan, gerçekçi ifadeler kullanıldığında, .“..aslan payı, buzdağının görünen kısmı, kaderin cilvesi, eldeki bir kuş, hayallere dalmak, …” gibi klişeler ve deyimlerden kaçınılmalıdır. Aslan payı genellikle yanlış olarak algılanır, bunun yerine üçte ikisi, çoğu gibi uygun kelimeleri seçilmelidir. Buzdağının görünmeyen kısmı diye bir tabiri, sadece buzdağından bahsederken kullanılmalıdır. Birisinin hayallere daldığını söylemek uygunsuzdur, kişi ne yapıyorsa, tam olarak onu belirtilmelidir. Eğer yazdığınız cümle, deyim kullanmadan bağlamından uzaklaşıyorsa, cümle tümden değiştirilmelidir.”
Göreceli zaman ifadeleri
“…son günlerde, son zamanlarda, şu anda, bugün, hâlen, bugüne kadar, 15 yıl önce, kısa zaman önce, eskiden, geçmişte, geleneksel olarak, bu/geçen/gelecek (yıl/ay/kış/bahar/yaz/sonbahar), dün, yarın, gelecekte, şimdi, yakında …” gibi anlatımlardan kaçınılmalıdır. “Mutlak zaman terimleri, yakın zamanlarda veya son zamanlarda gibi göreceli olanlara tercih edilir, çünkü bunlar güncelliklerini yitirebilirler.”
Belirsiz yer ve olaylar
“…bu şehirde, burada, orada bir yerde, bazen, sık sık, ara sıra, bir şekilde, ülkemiz…” gibi sözcüklerden kaçınılmalıdır. “Güvenilir kaynaklara dayanarak, bir etkinliğin ne zaman, nerede veya nasıl gerçekleştiği hakkında açıklamalar yapmak daha iyidir.”
Argo, kaba kelimeler, küfürler
“Ansiklopedi’de sansür yoktur. içeriğinde rahatsız edebilecek materyal dahi olsa,sunulmalıdır. Alıntılanan kelimeler, tam olarak, kaynakta olduğu gibi görünmelidir. Yine de, argo, kaba, müstehcen ya da küfürlü kelimeler, sadece maddenin eksikliğini ya da yanlışlığını giderebilecek uygun bir alternatif bulunamadığında kullanılmalıdır. Ayrıca, bu gibi kelimeler alıntılanan cümleler dışında kullanılmamalıdır.”
Kaynakça yazımı ve Kaynakça kuralları
Yazılarda kulanılan her türlü bilgi , fotoğraf, resim ve veya şema gibi görseller bir yazılı ya da elektronik kaynağa dayandırılmalıdır. Kaynakça bölümünde kaynaklar numaralandırılmalı ve yazılı eser kitap ise, yazarın ilk ve son adı, eserin tam adı, yayınlayan yayıncı veya matbaa, şehir ve yayın yılı; yazılı eser bir makale ise yine ayı şekilde makalenin içinde yer aldığı kitap, kongre, derginin künyesi ve yıl ve sayı ve tarih bilgileri bulunmalıdır. Konu maddesi içinde kaynağın kulanıldığı cümlenin sonunda kaynağı numarası parantez için verilmelidir Örn. (1) gibi.Kaynakça yazımı aşağıdaki örnekteki gibi olmalıdır.
1. https://www.wikiwand.com/tr/articles/Samet_Aybaba 09.02.2025 tarihli erişim
2. Fotoğraf için bk. https://biyografi.co/samet-aybaba/4539#google_vignette
3. Arkuç GA, Gürsoy U. Gâvurdağı’nın Başkanları: Cebelibereket’ten Osmaniye’ye ve Belediye Eski Başkanlarıyla Röportajlar. Osmaniye: Kendi yayını; Mart 2020.
4. Nükleer Santral Karşıtı Bilim İnsanları Bildirisi. https://www.emo.org.tr/ekler/8ec7fefbec9864f_ek.pdf?dergi=457. 24.05.2021 tarihli erişim.
Ek bilgiler
- Bir kelime yanlış anlaşılma olasılığı daha düşük olan bir kelime ile değiştirilebilecekse, değiştirin. Ernest Gowers “Complete Plain Words” adlı kitabında, “Kısa olun, basit olun, insan olun” şeklinde tavsiyelerde bulunmuştur.
- Örnek olarak, kör kelimesi yerine görme engelli kelimesinin kullanılmasının gerekliliği üzerine, Türkiye Körler Federasyonu’na bakılabilir.
- Paleontoloji gibi bilimlerinde, bazı kelimeler aynı anlamlara sahip olabilir ve güncelliğini kaybetmez.
Yazan ve derleyen : Umur Gürsoy