Abdülkadir Kemali Öğütçü (1,2)

Fotoğraf 1- Abdülkadir Kemali Öğütçü (1920) (3)

Doğum              : 10 Ağustos 1889 Adana’ya bağlı Cebelibereket (Osmaniye) Sancağı

Ölüm                 : 26 Temmuz 1949 Ankara (59 yaşında), 

Abdülkadir Kemali Öğütçü, Türk avukat ve siyasetçidir. Birinci Büyük Millet Meclisi’nde Kastamonu Milletvekili (1920-1923), İstiklâl Mahkemesi Başkanı ve Ahali Cumhuriyet Fırkası’nın kurucusu olmuştur. Romancı Orhan Kemal’in babasıdır (1).

Adliye Nezâreti Memurîn Sicil Müdürlüğü Kalemi Kâtipliği, Erganun, Seb-Tap, Mehtap Gazeteleri sahipliği; Siirt Bidâyet Mahkemesi Savcı Yardımcılığı, Basra Vilayeti Merkez Bidâyet Mahkemesi Savcılığı, Çanakkale Savaşı’nda Topçu Subaylığı, Adana Hukuk İşleri Müdürlüğü, Kırmastı (Mustafa Kemal Paşa) Kaymakamlığı, Kastamonu Bidâyet Mahkemesi Müddeî-i Umûmisi (Savcı), İttihâd ve Terakkî Cemiyeti Üyeliği; TBMM 1. Dönem Kastamonu Milletvekilliği, Adliye Vekâleti Müsteşarlığı, Pozantı İstiklâl Mahkemesi Üyeliği ve Başkanlığı yapmıştır (1).

Yaşamı

10 Ağustos 1889’da Adana’ya bağlı Cebelibereket (Osmaniye) sancağında doğdu. Manastır Askeri İdadisine girdi. Ancak, annesinin asker olmasını istememesi nedeniyle, bu okuldaki eğitimini yarıda bıraktı. 15 yaşındayken, İstanbul’a gelerek iş buldu. İstanbul Hukuk Mektebi’ni 1912’de tamamladı (1).

Eşi Adanalı ilkokul öğretmeni Azime (Öğütçü) Hanımdır (4). I. Dünya Savaşı‘ndan sonra Adana’nın Fransız işgaline uğraması üzerine, ailesi ile önce Niğde‘ye; sonra Konya‘ya taşındı. Konya’da bulunduğu dönemde Kuvâ-yi Milliye hareketine karşı yapılan Delibaş isyanına tanıklık etti. Kuvay-ı Milliye güçlerine katıldı. İsyanın bastırılmasından sonra 1920’de, Birinci Büyük Millet Meclisi’ne, Kastamonu’dan milletvekili seçildi (4).

25 Kasım 1920’de Pozantı İstiklâl Mahkemesi Başkanı olarak görev yaptı. Ailesi ile Ankara’ya taşındı. Birinci Millet Meclisi’nde İkinci Grup içinde yer aldı. En şiddetli muhaliflerden biri oldu. Nahiyeler Kanun Tasarısı üzerine yaptığı eleştiriler, köy ve köylüleri yakından tanıması açısından ilginçtir. 24 Eylül 1921 günü yapılan 81. Meclis toplantısında, köylüye ağır yük getiren söz konusu tasarıyı, özetle şöyle eleştirmiştir (1):

” … Halk bütün servetini, bacağındaki donunu, sırtındaki gömleğini verdiği halde, bunlar yetmiyormuş gibi bedenen çalışma zorunluluğunu, halka doğru gitmek isteyen bir hükûmet, halkın üzerine yüklemek istiyor. Bu şu demektir ki, geberinceye kadar bedenen de çalışacaksınız … Halka doğru gitmek, halkın başına bela olan gereksiz formaliteleri kaldırarak, yerine daha iyi, daha uygun yöntem kurmakla olur … memleketi kurtarmak için gözümüzü her hâlde aşağı doğru, yani halka çevirmek zorundayız…”

1923 yılında milletvekilliği sona erdi ve Adana’ya döndü; avukatlık yapmaya ve Ceyhan’da çiftçilikle uğraşmaya başladı (1,4).

Şeyh Sait ayaklanması (13 Şubat 1925 – 31 Mart 1925) sonrasın­da Elazığ İstiklâl Mahkemesinde yargılan­arak altı ay hapse mahkûm oldu (2,5).

24 Eylül 1930’da Ahali Cumhuriyet Fırkası‘nı kurdu, Ahali Gazetesi’ni çıkartarak muhalefet etti; Toksöz Gazetesi’ni yayınladı. Takrir-i Sükûn Kanunu’nun ardından pek çok gazete ile birlikte Toksöz Gazetesi de kapatıldı ve Abdülkadir Kemali Bey (Öğütçü) 11 ay tutuklu kaldı (4). 

Ülke çapında örgütlenemeyen bu parti, Adana ve Maraş gi­bi illerde katıldığı belediye seçimlerinde başarılı olamadı ve üç ay sonra da Bakan­lar Kurulu kararıyla kapatıldı (2). Kendisinden bir daha muhalefet etmeyeceğine dair senet alındı. Parti’nin yayın organı olan Ahali Gazetesi’nin yayımı yasaklandı (2). Menemen olayı üzerine İstiklâl Mahkemeleri’nde bir kez daha yargılanmak­tan çekinerek, 24 Aralık 1930’da, o dönemde Fransız yöneti­minde olan Antakya’ya (Suriye’ye) kaçtı; Beyrut’a yerleşti. Lokanta işletti (1). 1938 affından sonra 1939’da Türkiye’ ye döndü; avukatlık ve yargıçlık yaptı. 26 Temmuz 1949’da Ankara’da öldü (1,2).

Taha Toros, “yaman bir muhalif” olarak nitelendirdiği Abdülkadir Kemali Öğütçü’yü şöyle tanıtır: “TBMM’nin ilk dönem milletvekili; üç günlük bakan; İstiklal Mahkemesi’nin hem reisi hem sanığı; hükümetin yaman eleştiricisi; güçlü bir gazeteci; 1930’da Ahali Cumhuriyet Fırkası’nın kurucu başkanı; din üzerine eserler yazan bir bilgin, şifalı bitkileri inceleyen bir kamus yazarı; ceza hukukunda içtihatlara kaynak olan görüşüyle uzman bir hukukçu; yakın politika tarihimizin bir renkli siması ve dinlenmesine doyum olmayan bir hatibi.”(1).

Hakkında Yazılmış Kitaplar (1)

Abdülkadir Kemali’nin Anıları: Orhan Kemal’in Babası, Işık Öğütçü, 2005

Tam Bir Muhalif Abdülkadir Kemali Bey, Meral Demirel, 2006

Kaynakça

  1. https://tr.wikipedia.org/wiki/Abd%C3%BClkadir_Kemali_%C3%96%C4%9F%C3%BCt%C3%A7%C3%BC 02.08.2023 tarihli erişim.
  2. https://www.biyografya.com/biyografi/4303 02.08.2023 tarihli erişim.
  3. https://tr.wikipedia.org/wiki/Abd%C3%BClkadir_Kemali_%C3%96%C4%9F%C3%BCt%C3%A7%C3%BC 02.08.2023 tarihli erişim.
  4. https://tr.wikipedia.org/wiki/Orhan_Kemal 02.08.2023 tarihli erişim.
  5. https://tr.wikipedia.org/wiki/%C5%9Eeyh_Said_%C4%B0syan%C4%B1 09.08.2023 tarihli erişim.

Madde Yazım Bilgileri :          

Yazar                           : Umur Gürsoy

Yayın Tarihi                  : 10.08.2023
Güncelleme Tarihi         : 09.08.2023